ICOM Dubai: stemming Ethische Code uitgesteld naar 2026

The Futures of Museums in Rapidly Changing Communities

De International Council of Museums (ICOM) is de belangrijkste internationale koepelorganisatie voor musea en museummedewerkers. Elke drie jaar organiseert ICOM een algemene vergadering; in 2025 is Dubai de gastlocatie.

Als thema werd dit jaar gekozen voor The Futures of Museums in Rapidly Changing Communities. De toekomst van musea in zeer snel veranderende samenlevingen (of ‘gemeenschappen’) dus, met bijzondere aandacht voor de relatie van musea met immaterieel erfgoed, youth power en nieuwe technologieën.

Naast een grootschalige inhoudelijke conferentie is de algemene vergadering ook de plek waar het algemene beleid van ICOM wordt bepaald en grote beleidsbeslissingen kunnen worden genomen. Zo werd tijdens de algemene vergadering van 2022 in Praag – na een woelig traject van enkele jaren – de jongste internationale museumdefinitie gestemd. In het januarinummer 2023 van faro kan je lezen hoeveel moeite dat toen kostte. Het was immers al in 2019, tijdens de algemene vergadering in Kyoto, de bedoeling geweest om de museumdefinitie te stemmen, maar dat was toen niet gelukt.

Naar een herziening van de Ethische Code

De reflecties over de museumdefinitie namen veel tijd in beslag maar brachten ook andere debatten op gang, zoals over de houdbaarheidsdatum van de Ethische Code voor Museumprofessionals.

Deze code wijst op de verantwoordelijkheid die musea en hun medewerkers hebben bij het zorgen voor collecties en erfgoed in de ruimste betekenis van het woord. Denk daarbij onder meer aan het belang van herkomstonderzoek (provenance) bij het verwerven van objecten, het waarborgen van hun veiligheid of een gepast behoud en beheer. Er wordt ook aandacht besteed aan het eigenaarschap van de objecten en aan het risico op belangenconflicten wanneer privéverzamelaars of sponsors een rol zouden opnemen in een raad van bestuur. De code wijst ook op de risico's van illegale handel. Kenmerkend voor de instrumenten van ICOM is dat beleidsmakers zoals overheden ze koppelen aan nationale of regionale wetgeving, zodat ze deel uitmaken van hun museum- of erfgoedbeleid.

De nieuwe ethische code is maatschappelijk

Zoals de betekenis en rol van musea wijzigen naargelang de samenleving en de tijdsgeest, veranderen ook ethische en deontologische opvattingen. We merkten al eerder op dat de nieuwe museumdefinitie vertrekt vanuit de betekenissen die een museum heeft voor mensen in een samenleving. Vorige versies van de museumdefinitie vertrokken veel sterker vanuit de collecties. Deze omslag zien we ook in het traject van een nieuwe Ethische Code, waarbij het principe van ‘maatschappelijke verantwoordelijkheid’ als eerste staat geformuleerd.

De voorbije jaren organiseerden ICOM België en FARO op vraag van ETHCOM, het ICOM-comité dat de herziening leidt, verschillende inspraakmomenten om input en feedback te vragen aan de musea in ons land. In het voorgestelde traject zou tijdens de algemene vergadering in Dubai worden gestemd op het nieuwe voorstel. Er is nu voor gekozen om deze week tijdens de conferentie nog een feedbacksessie te organiseren. De stemming wordt voorzien voor juni 2026 in Parijs.

Impact: Charter Vlaamse Musea

Het is dus nog even wachten op de nieuwe Ethische Code van ICOM. Maar het hele traject heeft de musea in Vlaanderen, en bij uitbreiding België, alvast geïnspireerd. Het Vlaams Museumoverleg, ICOM België en FARO publiceerden het charter ‘Musea in dialoog met de samenleving. Actief, geëngageerd en wederkerig’.

Met dit charter willen ze benadrukken dat de museale en maatschappelijke kernwaarden met elkaar zijn verstrengeld. Dat maakt musea vandaag tot de ongelofelijk boeiende instellingen die ze zijn, maar het zet hen ook voor uitdagingen en schuring, zeker op het vlak van governance (goed bestuur) en op de relaties tussen samenleving, museum, beleidsmakers en politieke vertegenwoordigers.