Nationaal Holocaustmuseum is BNA Beste Gebouw van het Jaar 2025

De twee gebouwen die samen het nieuwe Nationaal Holocaustmuseum vormen hebben twee indringende verhalen te vertellen. De Hollandsche Schouwburg was het verzamelpunt waarvandaan tienduizenden Joden naar de kampen werden gedeporteerd – en is daarom al sinds 1962 in gebruik als herdenkingsplek.

Het verhaal van de Hervormde Kweekschool, die wordt uitgebreid om de permanente expositie te huisvesten, is minder bekend. Naast de Hervormde Kweekschool was een crèche waar de kinderen van de gevangengenomen Joden verbleven. Een paar maanden lang konden 600 van deze kinderen via de Kweekschool naar onderduikadressen worden gebracht. Het zijn vooral de individuele ervaringen die onderdeel zijn van deze twee grotere verhalen, die in het nieuwe museum centraal zullen staan. In 1892 opende De Hollandsche Schouwburg.

Alles veranderde toen het gebouw in 1941 door de Duitse bezetter als ‘Joods Theater’ werd bestempeld en later gebruikt werd als deportatieplaats. Na de oorlog werd het een herdenkingsplek voor de 104.000 Nederlandse Joden die om het leven kwamen in de kampen. Met de architectuur van het Nationaal Holocaustmuseum wil Office Winhov de lokale geschiedenis weer zichtbaar maken – een geschiedenis die driekwart van de Amsterdamse Joden het leven kostte. En door het ontwerp in dienst te stellen van het verhaal, ontstaat er ruimte voor de eigen bewustwording van de bezoeker, die zich wellicht realiseert: ja, dit is hier gebeurd, maar het kan overal gebeuren.

Toelichting ontwerp

De Hollandsche Schouwburg was al een bestaande herdenkingsplek. Office Winhov heeft het gebouw geactualiseerd, zodat het voldoet aan de veiligheidseisen van nu en de verwachte bezoekersaantallen kwijt kan. De renovatie heeft het oorspronkelijke ontwerp uit 1962 van stadsarchitect Jan Leupen hersteld en het interieur op een eigentijdse manier aangevuld.

De grootste uitdaging van het project lijkt misschien te liggen in het verbinden van de twee delen van het museum, de twee gebouwen worden immers van elkaar gescheiden door de Plantage Middenlaan. Maar de straat is juist de verbindende factor in het verhaal. Als de tram tussen de twee gebouwen in stilhield, hadden de bewakers van de Schouwburg even geen zicht op de Kweekschool. Op die momenten konden verzetstrijders de kinderen via de voordeur laten ontsnappen. Voor Office Winhov was de grootste uitdaging een andere: om een plek te creeëren die de geschiedenis op een respectvolle manier blootlegt en ruimte laat voor een werkelijke historische sensatie – zonder die af te dwingen en zonder onnodig te historiseren. Zodat de architectuur het voorstellingsvermogen van de museumbezoekers kan versterken. Alleen zo kan het doel van museum bereikt worden: bewustwording. De verhalen moeten voor zich spreken.

Het was van belang voor het verhaal dat hier verteld wordt, dat de Kweekschool weer als voormalig schoolgebouw zou worden herkend. Helaas waren daar na een ingrijpende renovatie in 1952 weinig oorspronkelijke elementen van bewaard gebleven. Daarom wordt de voormalige functie nu benadrukt door de vroegere structuur, met zijn gangen en klaslokalen, weer voelbaar te maken. De historische contouren van de voorgevel van de Kweekschool worden weer zichtbaar, zij het op een wat abstractere manier. Het robuuste, expressieve metselwerk van de nieuwe gevel is een moderne uitwerking van de architectuur van de Amsterdamse School die ook veel andere Amsterdamse Joodse gebouwen van belang kenmerkt. Een ander essentieel element in het ontwerp van Office Winhov was het opnieuw blootleggen van de erfafscheiding, die onderdeel van de ontsnappingsroute was. In een nieuw paviljoen dat bij deze muur verrijst, kunnen bezoekers reflecteren op de persoonlijke verhalen van deze kinderen en de mensen die ze hebben gered. In de nieuwe uitbouw komen daarnaast een ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen en een auditorium.