"Ik ben een improvisator van het materiaal"

Maar het was ook aan hem dat de federale regering het ontwerp toevertrouwde van het beeldhouwwerk ter herdenking van de aanslagen in Brussel op 22 maart 2016. De sculptuur, getiteld  "Gewond maar nog steeds staande tegenover het onvoorstelbare", bevindt zich in de Wetstraat, tussen het Schumanplein en het Jubelpark. Het monument, dat twee ton weegt, is 20 meter lang en 2 meter hoog en bestaat uit twee gepolijste roestvrijstalen platen waarvan de zijkanten naar boven krullen. Twee platen die tegenover elkaar liggen en elkaar ontmoeten waar ze omhoog komen, als twee magneten.

Al meer dan 3 jaar wordt de rotonde van Chazal in Brussel gesierd door een werk met de naam "Totem". Deze monumentale sculptuur, zes meter hoog in gepolijst metaal, reikt naar de hemel en vormt een herkenningspunt aan een van de toegangen tot het Josaphatpark. Het vormt de tegenhanger van de nabijgelegen Jacques de Lalaing-mast.

De kunstenaar bestudeert het metaal voortdurend en brengt de broosheid en hardheid van het materiaal samen in een gecontroleerde balans, een eeuwigdurend moment. Zonder vooropgezette ideeën of thema's laat hij zijn verbeelding de vrije loop. Het is een materiaal dat hij in de loop der tijd heeft leren begrijpen. Soms wordt er een opening, een holte nodig, waarbij altijd de golvingen van het weefsel gevolgd worden. De kunstenaar doet alsof hij zich laat leiden en creëert geperforeerde, opengewerkte en gebeeldhouwde schilderijen die spelen met licht. Door lessen te trekken uit deze persoonlijke ontmoetingen en de aanvankelijke beperkingen steeds verder te verleggen, beeldhouwt Compère een levend, tastbaar metaal dat hij zich in oneindige variaties eigen maakt. Zijn sculpturen zijn autonoom: ze gaan voor puurheid, naar het essentiële. Maak kennis met Compère.

Hoe zie je achteraf je realisatie van het project ter herdenking van de aanslagen?

Ik hou van het idee van kunst die voor iedereen toegankelijk is. Het is een voorstel dat we hebben gemaakt hebben voor de openbare ruimte en het staat de mensen vrij om er naar te kijken of niet. Voor dit project moesten we aan precieze specificaties voldoen. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de sculptuur in het Jubelpark zou worden geïnstalleerd, maar daar kwam geen toestemming voor. Na een bezoek aan de nieuwe locatie kwam het idee voor het huidige project plotseling bij me op toen ik in een nabijgelegen café twee potloodlijnen op een servet tekende. Het is een project met een sterk symbolisch element, omdat het op een tastbare manier de verschillende effecten en gevolgen illustreert die de aanslagen kunnen hebben gehad op de Belgische bevolking. Met de steun van een heel team ben ik erin geslaagd om het project in zeer korte tijd af te ronden - 3 maanden van idee tot voltooiing. We moesten het ontwerpen, berekenen, de structuur en de rendering definiëren binnen deze krappe deadline. Er waren twee maanden nodig voor het ontwerp en de voorbereiding, en één maand voor de productie in de ateliers van Bouvy in Gaume.

Natuurlijk zijn werken die in de openbare ruimte worden geplaatst onderhevig aan de grillen van de gemeenschap en kunnen ze soms op de proef worden gesteld. Het Schuman beeld wordt gebruikt als opstapje tijdens demonstraties, mensen proberen er stickers op te plakken of gebruiken het als skateboardbaan, maar dat maakt allemaal deel uit van het leven van het werk, dat nu toebehoort aan de gebruikers van de stad.

Heb je een bepaalde kijk op Brussel?

Ik woon al 40 jaar in Brussel. Natuurlijk werd ik eerst gefascineerd door de Art Nouveau en Art Deco architectuur, die nog steeds indrukwekkend zijn. Ik ben vooral dol op grote gebouwen, waarvan ik de structuren en ruimtelijke composities voortdurend bewonder. Ik geef uiteraard de voorkeur aan gebouwen waar ik de bedoeling van de ontwerper kan begrijpen, wiens hand zichtbaar is in het uiteindelijke resultaat. Ik kan me vooral voorstellen hoe opwindend het moet zijn om je eigen huis in opdracht te kunnen geven, om samen met een architect te kunnen werken aan de volumes, de materialen, enz.

Waarom juist metaal gebruiken?

Mijn liefde voor metaal ontstond door een combinatie van toevalligheden, toen ik in de veertig was, zowel door een bevriende actrice die beeldhouwer was geworden als door het ontdekken van het werk van Emmanuel Zurini, die metalen autoprofielen maakt. Ik ontmoette hem in Corrèze, bij deze vriendin thuis, toen hij een nieuw werk kwam afleveren. We hebben toen twee dagen met elkaar gepraat en ik beschouwde dat als een aanleiding. Ik begon gipsen vormen te maken en schreef me in op de academie. Ik bleef meer en meer dunne uitgerekte en complexere vormen te maken en ontdekte hierbij dat metaal zich beter leende om zulke volumes te creëren. Beetje bij beetje, toen ik er op verschillende manieren mee werkte, zag ik in metaal een ongelooflijke diversiteit aan mogelijke vormen en weergaven. Op dat moment realiseerde ik me de mogelijke picturale dimensie ervan, begon ik echte schilderijen in metaal te maken en slaagde ik erin om het lichtheid en kleur te geven.

Hoe kun je een dergelijk materiaal in vraag stellen?

Aanvankelijk werkte ik met staal, daarna begon ik met roestvrij staal. Er is een element van controle en een element van improvisatie, omdat je met hitte werkt. Het is aan mij om te spelen met wat het materiaal mij biedt. Het rekt uit, het beweegt, het verlaat het vlak afhankelijk van de impact van de lasdraad. Het zet uit met oncontroleerbare klepperende geluiden. Met verschillende verhittingen, door bepaalde variaties aan te brengen, naarmate de tests vorderen, bereiken we het gewenste resultaat. De aard en dikte van de plaat spelen een essentiële rol in het eindresultaat.

Kleur wordt een manier om het metaal op te waarderen. Het onthult zijn lichtheid en ambivalentie. Het creëert een zekere verrassing voor de kijker en dat vind ik leuk. Ik werk ook veel met de reflectie van licht, wat bijdraagt aan deze lichtheid en die de kleuren die worden gereflecteerd door externe elementen toevoegt aan het uiteindelijke werk. Zo wordt het werk op elk moment uniek, levend, afhankelijk van de omgeving en de kijker. De schaduwen die het licht genereert door de gaten in bepaalde platen zijn net zo belangrijk. Daarom is de plaatsing van het werk in een bepaalde ruimte essentieel, gezien de schaduwen die worden geworpen.

Zie je een verband met architectuur?

Absoluut, we kunnen ons voorstellen dat zulke werken worden geïntegreerd in architecturale composities. Ik werk met een aantal architecten die over dit idee praten, die er met mij over praten op mijn tentoonstellingen. De zeer specifieke texturen en weergaven die ik voorstel, maken deel uit van een visie op het materiaal die zijn plaats zou kunnen vinden in een gezamenlijk werk met een architect. Ik hou van het idee van een uitdaging, van het betreden van iemand anders zijn universum om zo een gezamenlijk project te bedenken, waardoor iedereen buiten zichzelf kan treden om zich te overtreffen.

Ik maak werken voor zowel interieurs als exterieurs, variërend in grootte afhankelijk van de inspiratie van de locatie. Het eindresultaat van elk werk komt overeen met een bepaalde textuur of een combinatie van verschillende texturen, spelend met lagen of diepte. Ruw metaal en roest leveren ook interessante resultaten op. Het is belangrijk dat deze verschillende texturen op elkaar kunnen reageren en een homogeen geheel vormen.

Ook de structurele samenstelling is van belang, omdat bepaalde stukken een fundering vereisen voor een bijzondere verankering in de bodem. De funderingen voor de sculptuur op de Schumanrotonde werden ontworpen door professionals. De Totem in Schaarbeek daarentegen heeft een fundering die ik zelf heb ontworpen. Mijn vader was ingenieur, dus dat moet een van de dingen zijn die hij aan mij heeft doorgegeven, een zekere precisie. Alleen het laswerk aan de centrale buis werd door een vakman gedaan.

Tijdens de creatie van de herdenkingssculptuur, kregen de arbeiders de opdracht om mij niet uit te leggen hoe ze professioneel laswerk moesten uitvoeren, om mijn werk, dat doorgaans bestaat uit het tegenovergestelde doen van wat zij doen, niet te hinderen. En dat is precies waarom ik het doe: mijn manier om de soldeerbout te gebruiken wijkt af van alle professionele praktijken, omdat het mijn doel is om nieuwe beperkingen te bedenken, en er geen enkele te volgen. Ik improviseer met het materiaal.

Heb je een voorkeur voor bepaalde formaten?

Ik hou meestal van rechthoekige of vierkante, geometrische formaten. Ik werk rechtstreeks op het plaatwerk, zonder voorafgaande tekening. Soms heb ik "switchbacks": dit zijn specifieke momenten waarop ik ervoor kiezen om af te wijken van mijn oorspronkelijke bedoeling en te volgen wat het plaatmateriaal mij suggereert, of om door te gaan met de basisintentie, terwijl ik deze suggestie bewaar voor een toekomstig werk. Het kan een kleur, een vorm of een schaduw zijn. In deze gevallen maak ik meestal een foto zodat ik de specifieke reactie van het metaal op mijn ingreep niet vergeet.

Wat de schaalverhoudingen betreft, gaat het vooral, net als bij architecten, om het behoud van een gevoel voor verhoudingen. Bij het uitvoeren van grote projecten hebben we niet altijd de mogelijkheid om uit te zoomen. Je moet vertrouwen op je intuïtie, die je leidt in de verhouding van vaste stoffen en leegtes, kleur en continuïteit van motieven. Als het om driedimensionale stukken gaat, moet je de verschillende perspectieven mentaal kunnen voorstellen. En bovenal moet je op tijd kunnen stoppen, zodat je niet te ver gaat en bijgevolg het stuk zou verpesten.

Hoe verhouden het werk van de acteur en de beeldhouwer zich tot elkaar?

Hierbij gaat het om het matchen van de deadlines voor een van de activiteiten. Voor Schuman heb ik, gezien de deadline, al mijn acteeractiviteiten stopgezet. En als ik moet deelnemen aan een filmopname, soms in het buitenland, leg ik mijn gereedschap neer, dat ik weer oppak zodra ik terug ben in de studio. Het verschil is dat je bij een sculptuur van begin tot eind alleen verantwoordelijk bent, je moet 100% verantwoording afleggen voor wat je laat zien. Ik heb meer plankenkoorts voor een tentoonstelling dan op een theaterpodium. Voor een film is het heel anders, als iemand anders aan het einde tekent.

Interview door Nicolas Houyoux